ONDERZOEK | 6 min.
Wat veroorzaakte de watersnood in Vlaams-Brabantse gemeenten in de week van 20 mei 2020? Waarom werden strenge droogtemaatregelen opgelegd? Welke rol speelden de watermaatschappij en inwoners hierin? En waarom lijken eindfacturen voor water steeds te stijgen? De burger verwacht een onberispelijke waterbevoorrading, maar de watersnood tijdens het afgelopen voorjaar toont aan dat dat niet zo vanzelfsprekend is.
Aanvankelijk werd op 20 mei 2020 een oproep gedaan om in 11 Vlaams-Brabantse gemeenten zuinig om te springen met water, maar al snel bleek dat de geïmpacteerde regio groter was en werd de oproep uitgebreid met drie gemeenten, waaronder Overijse, die het hardst getroffen werd met onderbrekingen in de drinkwatertoevoer. Op 22 mei heeft de provinciegouverneur een verbod uitgevaardigd op het niet-essentieel gebruik van drinkwater in 42 Vlaams-Brabantse gemeenten. De belangrijkste oorzaaken waren een combinatie van vroege droogte, piekverbruik, de lockdown, en een waterproductiecentrum dat niet over een volle capaciteit kon beschikken.
Samenloop van omstandigheden
Renovatiewerken waterproductiecentrum
Het waterproductiecentrum Geuzenhoek – Huldenberg werd in september 2019 uit dienst genomen en was het volledige jaar 2020 niet beschikbaar door grote renovatiewerken. Bij deze uitdienstname werden niet onmiddellijk vervangende voorzieningen genomen, omdat De Watergroep rekende op de indienstname van een grote waterlevering van water-link in Zemst, die gepland was tegen 1 juni 2020. De werken aan deze verbinding met water-link werden door de aannemer opgeschort omwille van Covid-19. Deze verbinding werd uiteindelijk eind september 2020 in dienst genomen. Zodra de aangepaste planning duidelijk werd, in april 2020, heeft De Watergroep voorbereidingen getroffen om zelf extra capaciteit (extra productieputten) in te zetten tegen juni 2020, maar deze was nog niet beschikbaar.
Op 17 mei was er onderbreking in de zones Lubbeek – Kumtich (Tienen), Duisburg (Tervuren) en Langdorp (Aarschot). Deze problemen konden opgevangen worden door herschakelingen in het net en aanpassingen van de pompsturingen. Op 18 mei waren de acute problemen verholpen, maar er dreigde een ernstigere crisis voor het reservoir van Meerbeek.
Het geproduceerde volume kon de verbruiken niet aan en het waterpeil daalde snel. Met blijvende verbruiksvolumes zou het reservoir leeg komen tijdens het lange Hemelvaart-weekend, waardoor de 11 gemeenten in het leveringsgebied Noord-West-Vlaams-Brabant potentieel zonder water zouden komen te zitten. Het betrof de gemeenten Kortenberg, Kampenhout, Steenokkerzeel, Vilvoorde, Zemst, Grimbergen, Meise, Kapelle-op-den-Bos, Londerzeel, Merchtem en Opwijk. Er werd toen beslist om het ter beschikking komen van de extra capaciteit te versnellen en waar mogelijk herschakelingen te doen om de druk op het reservoir van Meerbeek te verminderen. De opeenvolgende dagen van onvoorziene piekverbruiken zorgden ervoor dat over het hele gebied Mid-Oost een leegloop van reservoirs ontstond. De productiecapaciteit was ontoereikend om dit op te vangen. Er waren op dat moment geen verdere herschakelingen mogelijk zonder dat die elders nog grotere problemen zouden veroorzaken.
In Tervuren, Hoeilaart, Aarschot (Rillaar, Langdorp) en Tienen (Kumtich) stelden zich lokale problemen waar enkele (voornamelijk hoger gelegen) huizen zonder water kwamen te zitten. Dit vertaalde zich in een 40-tal meldingen in de vier gemeenten samen. In Overijse waren er lokaal en tijdelijk onderbrekingen op 21 en 22 mei, samen goed voor een 250-tal meldingen.
Volgens Sven Willekens (Open vld), Schepen van openbare werken, infrastructuur en financiën en lokaal afgevaardigde van De Watergroep in Overijse, was heel de crisis in de gemeente een storm in een glas water. ‘We zijn heel laat verwittigd door De Watergroep. Wat er precies aan de hand was, is niet goed doorgestroomd tot bij het gemeentebestuur en hierdoor is een noodprocedure opgestart.‘ De crisiscel werd onmiddellijk ingezet zoals dat gebeurt bij een grote ramp; met politie, straten die worden afgezet, mensen die dringend uit vakantie moeten komen, 10.000 flessen water die worden besteld en inwoners die naar de brandweerkazerne komen voor een overlevingspakket. Hier werden er 82 afhalingen geregistreerd.
Uiteindelijk waren er in Overijse maar enkele straten die gedurende een namiddag of voormiddag geen water hadden. Schepen Willekens vertelt dat het een incident was waarvan er op jaarbasis een tiental zijn. ‘VRT en VTM zijn ter plaatse geweest. Zij hebben toen interviews gedaan aan een historische watertoren, die al 10 jaar niet meer werkt, met een persoon die toevallig naast die watertoren woont en dus niets te maken heeft met heel deze zaak. Ik begrijp wel dat nieuws gemaakt moet worden, maar dit was overdreven’, voegt de Schepen nog toe.
Achteraf kan je ermee lachen en zeggen dat het een goede test is geweest
Schepen Overijse
Het is niet de eerste keer dat een ernstig waterbevoorradingsprobleem in de streek zich voordoet. 15 jaar geleden, tussen 18 en 22 juni 2005 is er op één nacht 70 percent boven het daggemiddelde verbruikt. Via een parlementaire vraag werd toen gepolsd naar de oorzaken. Er was toen een lange periode van droogte voorafgaand aan dat weekend en een piekverbruik (te wijten aan gelijkaardige oorzaken door particulieren als afgelopen voorjaar). Men had geen harde bewijzen van extreem verbruik bij de agrarische sector. De waterproductie van de vier productiecentra in de regio was daar niet op voorzien. De opvolging van dit onderzoek is enkel nog terug te vinden in een papieren archief.
Het ging toen om bevoorradingsproblemen in het Hageland tussen Aarschot en Diest. ‘Door het hoge verbruik geraakten de reserves in de watertorens van Meensel-Kiezegem, Bekkevoort en Betekom en in de reservoirs van Houwaart en Zichem uitgeput. De bergings- en toevoercapaciteit in deze regio werd aansluitend uitgebouwd door het versterken van de toevoerleiding van Houwaart naar Meensel-Kiezegem, een nieuwe pompinstallatie in Houwaart en de bouw van een nieuwe watertoren in Meensel-Kiezegem die driemaal de capaciteit heeft van de oude watertoren’, vertelt de woordvoerder van De Watergroep.
Piekverbruiken
Vanaf zaterdag 16 mei 2020 waren er aanhoudend ongeziene piekverbruiken in Vlaanderen. Gedurende zes opeenvolgende dagen waren er in de waterproductiezone Mid-Oost (leveringsgebied Vlaams-Brabant ten noordoosten van Brussel) verbruiken die hoger lagen dan de piekcapaciteit. De capaciteit van de drinkwaterproductie plus leveringen bedraagt 140.345 m3 per dag.
Dit maximum werd in 2018 nooit overschreden, in 2019 werd dit vier keer beperkt overschreden. Vanaf 16 mei 2020 werd dit voor zes opeenvolgende dagen ruimschoots overschreden. Dit piekverbruik kwam ongezien vroeg op het jaar op een moment dat De Watergroep nog niet op volle productiecapaciteit zat.
Hieronder zie je de evolutie van het totaal huishoudelijk gebruik bij 14 Vlaams-Brabantse gemeenten van 2016 tot 2019. De stijging in een aantal gemeenten vanaf 2018 heeft te maken met het feit dat 11 gemeenten uit de Vlaamse Rand begin 2018 de overstap hebben gemaakt van I.W.V.B./Vivaqua naar De Watergroep. Sommige daarvan werden voorheen al gedeeltelijk door De Watergroep bevoorraad.
Dit komt overeen met de globale trend in het waterverbruik: die is licht dalend door gebruik van alternatieve bronnen zoals regenwater en toestellen die minder water verbruiken. Parallel daarmee zien we wel alsmaar hogere piekverbruiken bij lange droge en warme periodes in de zomer (als de regenwaterputten leeg staan). Ookal werd de watercapaciteit sterk verhoogd, dan nog was het onvoldoende om gedurende meerdere opeenvolgende dagen piekverbruiken boven de 140.000 m3 met voldoende leveringszekerheid op te vangen.
Hoge waterfacturen: Lockdown en zwembaden
Een opmerking die burgers vaak maken, is de stijging van eindafrekeningen van de waterfactuur. Voor sommigen is de eindafrekening te complex om te begrijpen of om zelf te controleren. Ook de lekken, en bijgevolg ook waterwerken en onderbrekingen, brengen veel onbegrip bij de burger.
‘Een waterfactuur is integraal waarin 3 componenten worden aangerekend; productie en levering van drinkwater, afvoer van afvalwater en zuivering van afvalwater), met daarbij telkens een vastrecht (met korting op basis van het aantal gedomicilieerden) en twee tariefschijven (basistarief en comforttarief). Het lijkt een behoorlijk complex verhaal, maar de hoge mate van detail op de factuur, geeft de mogelijkheid om te zien op welke componenten de eventuele stijging van de waterfactuur zich bevindt‘, verduidelijkt de woordvoerder van De Watergroep.
De lichte stijging op het basis en comforttarief heeft te maken met de nieuwe tariefstructuur voor de waterfactuur die sinds begin 2016 in voegen is in heel Vlaanderen.
‘Een hoge eindafrekening heeft wel degelijk te maken met een hoger verbruik’
Kathleen De Schepper, woordvoerder bij De Watergroep
Voor de dagelijkse opvolging van het verbruik baseert De Watergroep zich op productiecijfers, aangevuld met de aan- en verkopen. Jaarstatistieken zijn gebaseerd op het geëxtrapoleerd verbruik op basis van de waterfactuur, die op haar beurt in de regel gebaseerd is op een indexopname. ‘Zodra we in de toekomst de digitale watermeters hebben uitgerold, zullen we verbruikscijfers in real time kunnen opvolgen’, vult de woordvoerder aan. ‘Dit jaar starten we een nieuw proefproject met digitale watermeters in samenwerking met alle andere watermaatschappijen. Als de resultaten goed zijn, starten we vanaf 2023 met een grootschalige uitrol.’
Vanuit De Watergroep is het investeringsbudget zowel voor productie, opslag, toevoer als distributie de voorbije jaren meer dan verdubbeld (gemiddeld 110 miljoen euro per jaar), enerzijds om de infrastructuur te moderniseren, maar anderzijds ook om bijkomende capaciteit uit te bouwen. Daarnaast werd er een intensief programma opgezet om lekverlies op korte termijn te reduceren, waarbij ambitieuze doelstellingen werden gedefinieerd.
‘De tijdelijke en lokale onderbrekingen van de waterlevering afgelopen mei waren te wijten aan overmacht, waar geen financiële compensatie tegenover staat. We hebben wel aan de betrokken gemeenten nooddrinkwater ter beschikking gesteld, zodat de betrokken bewoners hiermee konden worden bevoorraad’, antwoordt de woordvoerder wanneer we polsen naar een compensatie bij de onderbrekingen van mei 2020.
Omwille van Corona waren veel mensen thuis; meer telewerk, kinderen die meer thuis zijn, gezinnen die minder op reis gaan, waardoor je normaal elders water gaat gebruiken, tellen zeker mee bij het hoge waterverbruik. Bij bedrijven is het verbruik eerder naar beneden gegaan. Daarnaast is de aankoop van zwembaden aanzienlijk toegenomen. ‘Een niet te onderschatten rol zijn de grote opblaasbare zwembaden die je aan actieprijzen kon kopen in de supermarkt, waar je makkelijk zes tot tien kubieke meter water in moet doen. Als je dat vergelijkt met een jaarverbruik van een gemiddeld gezin, is dat een behoorlijk percentage. Zwembaden met een minder goed filtersysteem moet je ook regelmatiger verversen’, zegt de woordvoerder nog.
Sinds 2017 heeft Faba, de federatie van algemene bouwaannemers, een eigen groepering van zwembadbouwers. Zij schreven in een persbericht dat 2019 een recordstijging van 27% kende voor het aanleggen van zwembaden. De eerste maanden van 2020 zouden ze al een stijging van 21% in hun orderboekje hebben genoteerd. Zij beschikken echter niet over concreet cijfermateriaal om deze percentages te staven, maar baseren zich hiervoor op enquêtes afgenomen bij hun leden, voornamelijk bouwondernemingen. Ook STATBEL (statistieken België) van de FOD Economie en Testaankoop hebben geen cijfers of zicht op deze trend.
Een onafhankelijk regionaal persbureau en partner van RINGTV promootte in Vlaams-Brabant, ten midden van de droogteperiode waar iedereen gevraagd werd om extra waakzaam te zijn op het verbruik van water, het verhuren van grote zwembadcontainers van wel zes op twee meter en 1,20 meter diep. Na contactopname met datzelfde persbureau voor meer uitleg, kwam er geen commentaar.
In een vervolg zoomen we dieper in op het huidige waterbeheer binnen verschillende Vlaams-Brabantse gemeenten. Hoe gaan ze hier mee om op korte en lange termijn? En krijgen ze hierbij voldoende ondersteuning van de overheid? Lees Deel 2.
Geraadpleegde bronnen: De Watergroep / STATBEL FOD Economie / FABA / Testaankoop / Gemeenten / De burger
Onderzoek en artikel : Sofia Van Nuffel
Foto’s: Louis Lammertyn & MyDS Myriam De Smet
Met bijzondere dank aan enkele wakkere burgers
Ga naar overzicht onderzoek Watersnood in Vlaams-Brabant
Lees ook Deel 2 Watersnood in Vlaams-Brabant
You can read this article in English by clicking here.
Vond je het interessant? Dan kan je dit artikel waarderen met een vrije donatie.
Misflits.be biedt toegang aan iedereen met een oplettend oog en waardering voor buitengewone berichtgeving. We waken er over dat dit ten allen tijde gebeurt op een respectvolle en constructieve manier. We geven geen gevolg aan vragen, berichten en opmerkingen die de waardigheid en het privéleven van mensen kunnen aantasten.
Doe mee aan ons tweedelig lezersonderzoek! (neemt slechts 5 minuten van je tijd, voor Misflits van onschatbare waarde) 1) Wie ben je en wat verwacht je van onafhankelijke media? & 2)Waar wil jij samen met Misflits aan werken?
Op de hoogte blijven via de nieuwsbrief? Schrijf je hier in.